Ата-аналарға арналған кеңес. Мазасыздықтың (тревожность) алдын алу
- «Баланың мазасыздығы (тревожность).
- Балаға оны жеңуге қалай көмектесу керек»
- Мазасыз балаға қалай дұрыс қарым-қатынас құру керек
Көп жағдайда ата-аналар баладан оның мүмкіндігі жетпейтін талаптарды қояды.
Бала ата-анасына қалай және несімен жағатынын түсінбей, олардың махаббаты мен қолдауын алу үшін тырысады. Бірақ бір реттен соң бір рет сәтсіздікке ұшырай берген соң, ол ата-анасының барлық үмітін ешқашан ақтай алмайтынын түсінеді. Өзін өзгелерден төмен, қажетсіз сезініп, үнемі кешірім сұрауға тырысады.Ересектердің назарынан немесе сын айтуынан қашу үшін, бала ішкі энергиясын физикалық та, психологиялық та тежейді. Ол жиі әрі таяз тыныс алуға үйренеді, иығына тығылғандай болады, бөлмеден байқатпай, ақырын сытылып шығуға дағдыланады. Мұның бәрі баланың дамуына, шығармашылық қабілеттерін ашуға, ересектермен және балалармен қарым-қатынасына кері әсер етеді. Сондықтан мазасыз баланың ата-анасы ең алдымен оның жетістіктеріне қарамастан оны жақсы көретінін сездіруі тиіс; балада қандай да бір салада қабілеттілік бар екенін көрсетуі қажет (мүлде қабілетсіз бала болмайды). Ата-аналар күн сайын баланың жетістіктерін атап, оны отбасындағы басқа адамдарға бала тыңдап тұрған кезде айтып отыруы маңызды (мысалы, кешкі ас кезінде).
Бұдан бөлек, баланың қадір-қасиетін қорлайтын сөздерден бас тарту қажет. Әрбір әрекеті үшін міндетті түрде кешірім сұратудың қажеті жоқ – егер қаласа, не үшін солай жасағанын өзі түсіндірсін. Баланы ата-ананың қысымымен кешірім сұрату көбіне өкініш емес, ашу-ыза тудырады.
Ескертулер санын азайтқан пайдалы. Ата-аналарға бір күн бойы балаға айтқан барлық ескертулерін жазып жүруді ұсынып көріңіз. Кешке қарай тізімді оқығанда, олардың көпшілігіне мүлдем жоламауға болатынын түсінеді: олардың не пайдасы болмаған, не зиян келтірген.Балаға орындалмайтын қорқынышты жаза түрінде («Дауысын шығарма, аузынды желімдеп тастаймын!», «Сенен кетіп қаламын!», «Сені өлтіремін!») қорқытуға болмайды — ол онсыз да бәрінен қорқады.Керісінше, ата-аналар алдын-ала, қиын жағдайды күтпей-ақ, балаға көбірек көңіл бөліп, оның ойы мен сезімін сөзбен жеткізуге көмектесуі қажет. Ата-ананың жылы жанасуы мазасыз балаға сенімділік пен әлемге деген сенім қалыптастырады. Бұл оны келемежден, сатқындықтан қорғайды. Ата-аналар шешім қабылдауда да, тәрбиелеуде де біркелкі әрі бірізді болуы керек. Баланың, мысалы, сынған тәрелкені бүгін анасы қалай қабылдайтынын білмей қорқуы стресс тудырады.
Мазасыз балалардың ата-аналарының өзінде де бұлшықет кернеуі жиі кездеседі, сондықтан релаксация жаттығулары оларға да пайдалы.
Мұндай жаттығуларды тек ата-аналарға ғана емес, педагогтарға да ұсынуға болады. Көп жағдайда ата-ананың мазасыздығы балаға, ал педагогтың мазасыздығы оқушыларға беріледі. Сондықтан балаға көмектеспес бұрын, ересек алдымен өзін реттеуі қажет.
Балаға сенім арту маңызды. Сенімсіздік мазасыздық, сенімсіздік және ішкі қақтығыстар тудырады.
Ересектер өз әрекеті мен сөздерінде қарама-қайшылықтан аулақ болулары керек.
Шыншылдық, сенім және баланы шартсыз қабылдау — эмоционалдық әл-ауқаттың негізі. Бала өзін жақсы, сүйікті екенін білуі тиіс.
Баланы өзі табысты бола алатын жағдайлармен қамтамасыз етіңіз. Оны жиі мақтап, мейірім білдіріңіз. Баланың өзін-өзі бағалауын көтеріңіз.
Баланың мазасыздық белгілерін тануды үйреніңіз: сөгіп тастамай, түсіністікпен қарап, оның қолынан келмейтін нәрсені талап етпеңіз.
Мазасыз балалардың жиі әлсіз тұсы – тез шаршағыштық.
Балаға көмек және қолдау көрсету үшін онымен эмоционалды терең байланыс сақтау маңызды.
Мазасыздықтың көріністері агрессивтілік немесе енжарлық болуы мүмкін. Бұл көбінесе артық немесе бірізді емес талаптардың нәтижесі.
Бала агрессиясына агрессиямен жауап беруге болмайды. Енжар баланы келемеж, жазғырту немесе жалған уәдемен «оятуға» тырысуға болмайды.
Мазасыз бала көбіне өзіне тиесілі тәсіл табады — мысалы, қиял. Оларды құрметтеп, балаға көмектесу үшін қолдану керек. Қолдау көрсетіп, шынайы қамқорлық білдіріп, оның іс-әрекетіне жиі позитивті баға беріңіз.
Баланы атымен жиі атап, басқа ересектер мен балалардың көзінше мақтаңыз.
Оған маңызды, жауапты тапсырмалар беріп отырыңыз.
Егер нәтижелерді салыстырсаңыз, тек баланың өз нәтижелерін салыстырыңыз (кеше, бір апта, бір ай бұрынғы нәтижелерімен).
Жауап беруде асықтырмаңыз, уақыт беріңіз. Сұрақты бірнеше рет қайталамаңыз – ол әр қайталауды жаңа сұрақ деп қабылдап, жауап беруі қиындайды. Уақыты шектеулі тапсырмалардан аулақ болыңыз.
Мазасыздықтың алдын алу бойынша ата-аналарға кеңес
- Балаңызбен сөйлескенде, ол үшін маңызды басқа адамдардың беделін түсірмеңіз.
- Өз әрекеттеріңізде бірізді болыңыз. Бұрын рұқсат етілген нәрсені себепсіз тыйым салмаңыз.
- Баланың мүмкіндіктерін ескеріңіз. Ол орындай алмайтын нәрсені талап етпеңіз. Егер оқу пәні қиынға соқса, оған көмектесіп, кішкентай да болса жетістігін атап өтуді ұмытпаңыз.
- Балаға сеніңіз, оған шынайы болыңыз және оны қандай болса, солай қабылдаңыз.
- Егер объективті себептермен балаға оқу қиын болса, оның қызығушылығына сай үйірме таңдаңыз — онда ол өзін жайлы сезініп, қуаныш алуы тиіс.
Ата-аналар баласының мінезі немесе үлгеріміне риза болмаған күннің өзінде — бұл оған махаббат пен қолдау көрсетпей қоюға себеп емес. Бала жылулық пен сенім атмосферінде өмір сүруі керек — сонда оның көптеген таланттары ашылады.
Мазасыз балаға қалай көмектесу керек
Мазасыз балалармен жұмыс белгілі бір қиындықтармен қатар жүреді және ұзақ уақытты талап етеді. Мамандар оны үш бағытта жүргізуді ұсынады:
- Өзін-өзі бағалауды көтеру.
- Балаға нақты, оны ерекше мазалайтын жағдайларда өзін басқаруды үйрету.
- Бұлшықет кернеуін азайту.
Өзін-өзі бағалауды көтеру
Өзін-өзі бағалауды бірден көтеру мүмкін емес — күнделікті жұмыс қажет.
Баланы кішкентай жетістіктері үшін де жиі мақтаңыз, басқалардың көзінше атап өтіңіз.
Мақтау шынайы болуы керек — балалар жалғандықты сезінеді.
Бала не үшін мақталғанын түсінуі тиіс.
Әр жағдайдан мақтауға себеп табуға болады.
Мінез-құлықты басқаруды үйрету
Егер бала оқу тапсырмаларын орындағанда мазасызданса, уақытқа байланысты тапсырмалардан аулақ болыңыз.
Оны асықтырмаңыз.
Баламен сөйлескенде көзбен контакт орнату маңызды. Ертегі немесе әңгіме құру балаға өзінің мазасыздығы мен қорқынышын сөзбен жеткізуге көмектеседі — тіпті оларды ойдан шығарған кейіпкерге телісе де.
Рөлдік ойындар да пайдалы — таныс немесе мазасыздық тудыратын жағдайларды бірге ойнап шығу.
Бұлшықет кернеуін азайту.Дене контактін қажет ететін ойындарды қолданыңыз.
Релаксация жаттығулары, терең тыныс алу техникасы, йога, массаж, денені ысқылау өте тиімді.
Мазасыздықты төмендетуге арналған жаттығулар
«Тұмар-ұрандар» жазылған плакаттар.Таңғы бөлмеге «Мен мұны істей аламын!», «Тек байқап көр — нәтиже болады!», «Өзіме сенсем — мен шынымен істей аламын!» сияқты ұрандар іліп қойыңыз.
Әр минусқа екі плюс.Бала өзін немесе оқуын негативті сипаттаған сайын, оның сөздерін теңестіретін кемінде екі жағымды пікір айтыңыз. Пікірлер нақты болуы керек.
«Мен істей аламын» декларациясы.«Бөлшектерге байланысты бұл есепті шығара аламын», «Барлық сұрақтарға жауап беруге жеткілікті ақылдымын» деген секілді тұжырымдарды балаға сыбырлап айтуға үйретіңіз.
Кез келген жақсартуды атап өтіңіз.Жұмыстың толық аяқталуын күтпей-ақ, әр дұрыс қадамды белгілеңіз.
Баланың күшті жақтарын ашу.Мазасыз балалар қолдауды қажет етеді. Оның ішінен кез келген құнды қасиетті байқасаңыз — бірден айтыңыз.
Сәттілік тілейміз!
Ата-аналарға арналған кеңес
«Мектептегі мазасыздық. Балаға оны жеңуге қалай көмектесу керек»